Nôn và tiêu chảy ở trẻ nhỏ - Bài toán cân bằng nước, điện giải và dinh dưỡng

Nôn và tiêu chảy là hai triệu chứng phổ biến ở trẻ nhỏ, đặc biệt khi xảy ra đồng thời, sẽ đặt ra bài toán nan giải cho các bậc cha mẹ. Không chỉ cần xử lý triệu chứng một cách kịp thời, mà việc đảm bảo cung cấp đủ nước, điện giải và dinh dưỡng để hỗ trợ quá trình phục hồi cơ thể cũng vô cùng quan trọng. Để giúp mẹ có thể hiểu rõ hơn về tình trạng nôn và tiêu chảy, bài viết dưới đây sẽ cung cấp thông tin chi tiết về nguyên nhân, tác hại, cách bù nước cũng như chế độ dinh dưỡng phù hợp cho trẻ trong giai đoạn này.

1. Nôn và tiêu chảy ở trẻ nhỏ là dấu hiệu của bệnh gì?

1.1. Rối loạn tiêu hóa

Trong những năm đầu đời, hệ thống tiêu hóa của trẻ chưa hoàn thiện, khiến trẻ dễ gặp phải các vấn đề về rối loạn tiêu hóa. Điều này có thể ảnh hưởng tới quá trình tăng trưởng và phát triển. Do đó, nhận biết các dấu hiệu rối loạn tiêu hóa từ sớm và xử lý kịp thời là rất quan trọng.

Rối loạn tiêu hóa có thể xảy ra ở bất kỳ đoạn nào của đường tiêu hóa, nhưng phổ biến nhất là tại dạ dày và ruột. Một số dấu hiệu thường gặp bao gồm:

• Rối loạn tiêu hóa tại dạ dày: Trẻ có thể nôn trớ kèm theo đau bụng từng cơn, khó tiêu và chán ăn. Nôn trớ có thể là sinh lý (thường gặp ở trẻ dưới 6 tháng tuổi, không ảnh hưởng đến tăng trưởng) hoặc bệnh lý (khi trẻ trên 1 tuổi bị nôn trớ kèm theo chậm tăng cân, biếng ăn, gầy gò).

• Rối loạn tiêu hóa tại ruột: Tiêu chảy là dấu hiệu chủ yếu, thường đi kèm với phân lỏng và đau bụng âm ỉ.

1.2. Ngộ độc thức ăn

Ngộ độc thức ăn là nguyên nhân phổ biến gây ra tình trạng nôn và tiêu chảy đột ngột ở trẻ nhỏ. Nếu trẻ có dấu hiệu đau bụng, nôn mửa và tiêu chảy trong thời gian ngắn sau khi ăn, có khả năng trẻ đã tiêu thụ thực phẩm bị nhiễm khuẩn hoặc chứa chất độc.

Trong trường hợp này, nôn mửa thực chất là phản xạ bảo vệ cơ thể để loại bỏ độc tố và vi khuẩn ra khỏi dạ dày. Trẻ thường tự phục hồi sau vài ngày, nhưng cần chú ý đến việc bổ sung nước và điện giải.

1.3. Nhiễm trùng đường ruột

Mùa hè là thời điểm vi khuẩn, virus phát triển mạnh, đặc biệt ở những khu vực có điều kiện vệ sinh kém. Trẻ nhỏ rất dễ bị nhiễm trùng đường ruột do vi khuẩn và virus xâm nhập vào cơ thể thông qua thực phẩm và nước uống không an toàn.

Các độc tố do vi khuẩn và virus tiết ra sẽ kích thích niêm mạc đường tiêu hóa, làm tăng co bóp dạ dày và ruột, gây nôn và tiêu chảy. Quá trình này dẫn đến mất nước và điện giải, làm cho tình trạng của trẻ trở nên nguy hiểm hơn.

1.4. Viêm và tổn thương ống tiêu hóa

Nôn và tiêu chảy cũng có thể là dấu hiệu của bệnh lý viêm hoặc tổn thương ống tiêu hóa, thường là do nhiễm khuẩn hoặc sử dụng thuốc không đúng cách. Việc sử dụng các loại thuốc một cách tùy tiện có thể gây kích thích niêm mạc dạ dày và ruột, dẫn đến tình trạng nôn và tiêu chảy.

2. Tác hại của nôn và tiêu chảy ở trẻ nhỏ

Khi nôn kèm tiêu chảy, trẻ dễ bị mất nước và điện giải, dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Trong trường hợp nhẹ, trẻ có thể chỉ bị mất nước, nhưng nếu nặng hơn, trẻ sẽ mất cả nước và điện giải, dẫn đến các triệu chứng nguy hiểm như chuột rút, co giật, đau cơ, và rối loạn nhịp tim.

Ngoài ra, nếu tình trạng nôn và tiêu chảy kéo dài, hệ tiêu hóa của trẻ sẽ bị tổn thương, gây ra các vấn đề như kém hấp thu, chậm tăng trưởng và suy dinh dưỡng. Sự tổn thương này có thể làm giảm cảm giác thèm ăn của trẻ, dẫn đến chán ăn, từ đó làm chậm quá trình phục hồi.

Điều quan trọng là các bậc cha mẹ cần chú ý đến cả triệu chứng thể chất và tâm lý của trẻ. Việc chán ăn không phải lúc nào cũng là biểu hiện bình thường của trẻ nhỏ. Nếu không được điều trị kịp thời, tình trạng này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển của trẻ, dẫn đến sụt cân và suy dinh dưỡng.

3. Cách bù nước và điện giải cho trẻ nôn và tiêu chảy

3.1. Bù nước cho trẻ bằng dung dịch Oresol

Dung dịch Oresol là giải pháp phổ biến và hiệu quả để bù nước và điện giải cho trẻ bị nôn và tiêu chảy. Mẹ có thể dễ dàng pha Oresol với nước sôi, lưu ý tuân thủ đúng liều lượng quy định. Tuyệt đối không pha Oresol với nước trái cây hoặc bất kỳ loại nước nào khác, vì có thể làm giảm hiệu quả của dung dịch.

Dưới đây là lượng Oresol khuyến cáo cho trẻ uống trong 4 giờ đầu kể từ khi xuất hiện triệu chứng:

3.2. Bù nước bằng các dung dịch thông thường

Trong trường hợp không có sẵn Oresol, mẹ có thể sử dụng các loại dung dịch khác để bù nước cho trẻ, chẳng hạn như nước cháo, nước cơm, súp rau củ, súp gà hoặc nước dừa. Tuy nhiên, tránh cho trẻ sử dụng các loại nước ngọt có đường hoặc nước có ga, vì chúng có thể gây tiêu chảy thẩm thấu, làm tình trạng của trẻ trở nên nặng hơn.

3.3. Đánh giá lại tình trạng mất nước

Sau 4 giờ bù nước, mẹ cần kiểm tra lại xem trẻ có còn bị mất nước hay không bằng cách quan sát các dấu hiệu như nếp véo da, lượng nước tiểu, trạng thái tinh thần của trẻ. Nếu trẻ còn dấu hiệu mất nước, tiếp tục bù dịch qua đường uống. Trong trường hợp mất nước nặng, cần đưa trẻ đến bệnh viện để được truyền dịch qua tĩnh mạch.

4. Dinh dưỡng cho trẻ nôn và tiêu chảy

Trong quá trình điều trị nôn và tiêu chảy, đảm bảo dinh dưỡng là yếu tố quan trọng giúp trẻ phục hồi nhanh chóng. Trẻ cần được cung cấp đầy đủ các nhóm dinh dưỡng, bao gồm tinh bột, protein, chất béo và vitamin-khoáng chất, để hỗ trợ chức năng cơ thể và tăng cường hệ miễn dịch.

4.1. Thực phẩm nên ăn

• Tinh bột: Cháo, cơm, bột ăn liền là nguồn cung cấp năng lượng tốt cho trẻ.

• Chuối và táo: Chuối giàu kali giúp bổ sung điện giải, trong khi táo chứa pectin giúp giảm triệu chứng tiêu chảy.

• Gừng: Gingerol trong gừng có lợi cho hệ tiêu hóa, giúp giảm buồn nôn.

• Các loại hạt: Hạnh nhân, mắc ca, óc chó giúp bổ sung protein và chất béo lành mạnh.

4.2. Thực phẩm nên tránh

• Sữa bò: Trẻ bị nôn và tiêu chảy thường không dung nạp được lactose, có thể làm triệu chứng nặng hơn.

• Hải sản có vỏ: Các loại cua, tôm, hàu có thể gây dị ứng và làm nặng thêm tình trạng tiêu chảy.

Như vậy, việc xử lý nôn và tiêu chảy ở trẻ nhỏ không chỉ đơn thuần là điều trị triệu chứng mà còn cần bù nước, điện giải và đảm bảo dinh dưỡng phù hợp để hỗ trợ quá trình hồi phục.